Thân thế và sự nghiệp của Danh nhân văn hoá thế giới Nguyễn Trãi

Nguyễn Trãi (1380-1442), hiệu là Ức Trai, sinh tại kinh thành Thăng Long, quê ở làng Chi Ngại (thuộc huyện Chí Linh, tỉnh Hải Hưng). bố là Nguyên Ứng Long sau đổi tên là Nguyên Phi Khanh, đã từng đi dạy học rồi đỗ tiến sĩ đời Trần và làm quan dưới triều Hồ. Ông còn là một nhà văn xuất sắc, mẹ là Trần Thị Thái, con gái của quan Tư Đồ Trần Nguyên Đán, một quý tộc nhà Trần. Ngay từ thuở nhỏ, Nguyễn Trãi rất thông minh và hiếu học, lại sớm được giáo dục và rèn luyện toàn diện. Năm 20 tuổi (năm 1400) ông đậu Thái Học Sinh (Tiến sĩ), cùng cha ra làm quan cho nhà Hồ. Năm 1407 giặc Minh xâm lược nước ta, ông khước từ mọi sự mua chuộc của giặc Minh không ra làm quan và nuôi chí tìm đường cứu nước.

Năm 1417 ông tham gia cuộc khởi nghĩa Lam Sơn, dâng "Bình Ngô Sách", đó là những kế sách lớn nhằm diệt giặc cứu nước mà ông đã nghiên cứu, ấp ủ từ nhiều năm...Nguyễn Trãi đã cùng minh chủ của mình là Lê Lợi và binh sĩ Lam Sơn "nếm mật, nằm gai", mưu toan nghiệp lớn, trở thành linh hồn và là nhà vạch định đường lối chiến tranh.

"LẤY ĐẠI NGHĨA THẮNG HUNG TÀN
ĐEM CHI NHÂN MÀ THAY CƯỜNG BẠO"

(Đại Cáo Bình Ngô)

Từng bước đưa cuộc khởi nghĩa đi đến thắng lợi. Năm 1428, đất Nước được hoàn toàn giải phóng, ông là khai quốc công thần tiếp tục giúp Vua, một lòng xây đắp vương triều Lê, chỉ mong Vua chính "Láy Nhân Nghĩa Giữ Gìn Thì Thế Nước Mới Yên" và đất Nước thịnh trị, nhân dân no ấm, hạnh phúc "khiến trong thôn cùng xóm vắng không một tiếng hờn giận oán sầu".

Nguyễn Trãi là tác giả của nhiều tác phẩm "Quân Trung Từ Mệnh Tập", "Ức Trai Thi Tập", "Quốc Âm Thi Tập", "Dư Địa Chí", ... là những tác phẩm vô giá về các mặt văn học, quân sự, lịch sử, địa lý, và tư tưởng cho đời sau học tập.

Nguyễn Trãi là một nhà văn, nhà chính trị, quân sự đại tài, một nhà tư tưởng lớn mà cả cuộc đời đã tận tụy lo cho nhân dân, cho đất nước.

"NỖI LÒNG VÌ NHÂN DÂN, MỘT MÌNH CỨ LO TRƯỚC THIÊN HẠ
SỐNG LÂU, CHẾT NON HAY LÀ LÀM TÔI ĐÒI ĐỀU KHÔNG SÁ KỂ"

(Mạn Hứng Ức Trai Thi Tập)

Nhưng chỉ vì tham vọng quyền lợi và hận thù, đại diện của chế độ phong kiến đương thời (Nguyễn Thị Anh - vợ vua Lê Thái Tôn, cùng bọn gian thần) đã trút lên đầu con người trung nghĩa phải chịu cái án oan khuất Lệ Chi Viên và giết đi người  anh hùng cùng gia quyến vào ngày 16 tháng 8 năm Nhâm Tuất (tức 19-9-1442)

Đánh giá những công hiển về nhiều mặt của Nguyễn Trãi đối với lịch sử dân tộc Việt Nam và sự phát triển của các giá trị nhân văn của nhân loại, năm 1980 tổ chức văn hóa, khoa học và giáo dục Liên Hợp Quốc (UNESCO ) đã ghi nhận Nguyễn Trãi là Danh nhân văn hóa và được kỷ niệm trên toàn thế giới. Từ đó kỷ niệm ngày mất của ông trở thành ngày hội tổ chức tưởng niệm người anh hùng tại Côn Sơn. Ngày hội đó gọi là ngày Hội Thu Côn Sơn, mở từ ngày 15 đến 20 tháng tám âm lịch hàng năm.